Qonaqlamanın tarixi keçmişi

 
     Qonaqlama turizmin ən önəmli parçasıdır.Turizm fəaliyyətləri içində gəlirlərin təxminən 60 % - i qonaqlamanın payına düşür.Qonaqlama müəssisələri tarix boyunca inkişaf edərək günümüzdəki şəkillərini almışlar.İnkişaf günümüzdə də davam etməkdədir. Qonaqlama müəssisələrinin tarixi inkişafına tarixi təkamül,texnoloji yeniliklər,iqtisadi yaşam,insanların tələbləri və s. təsir göstərmişdir.

      Qonaqlamanın tarixi keçmişi şüphəsiz insanlıq tarixi qədər qədimdir.Gərək qidalanma ehtiyyacı və köç kimi zərurətlər,gərək də insanların yaradılışında var olan gəzmək,görmək,əylənmək,səyahət etmək,dincəlmək kimi yer dəyişdirməyə səbəb olan faktorlarla olduqları yerdən başqa yerlərə getməkləri nəticəsində qonaqlamaya ehtiyac duymuşdur.

    Qədim dövürlərdəki səyahətlərdən Robert W. Macintosh “Tourism Principles Practices Philophies” adlı kitabında bəhs etmişdir.Şummerlər səyahəti kəşf edənlər olaraq götürülür.Çünki onlar yazını və təkəri ilk tapan sivilizasiya olaraq qəbul edilməktədirlər.Beləcə səyahətlərin tarixinin e.ə 4 min il əvvəl başladığını söyləmək mümkündür.İnsanlar səyahətlərində nəqliyyat və qonaqlama üçün natural üsulla (yəni malla ödəmə ) ödəmə edirdilər.

     Qədim Yunanıstanda Olimpiya oyunlarının  keçirilməsi,insanların bu yarışları müxtəlif yerlərdən gəlib izləməsi və onlara göstərilən xidmətlər,ümumilikdə burda baş verən fəaliyyətlər və proseslər modern turizmi müəyyən mənada özündə təcəssüm etdirirdi.

      Antik Hind yazılarından rahiplərin və məbədlərdəki müqəddəs insanların yolçuları qonaq etdikləri başa düşülməkdədir.Edilən uzaq səfərlər maraqdan başqa siyasi,diplomatik və ya hərbi səbəblərlə reallaşmaqda və insanlar qonaqlama ehtiyacını xan və karvansaralarda qarşılayırdılar.E.ə VI əsrə kimi qonaqlama və yemə-içmə ehtiyacı duyan insan sayı məhdud idi(yəni səyahətlərin sayı az olduğundan).Lakin,Lidiyalıların pulu kəşf etmələri,pulun geniş bir mübadilə vasitəsi halına gəlməsi  və ticarətin inkişaf etməsiylə insanlar daha çox səyahət etməyə başlamışlar.Bu inkişaf xanlara olan ehtiyacı artırmış və xanların yeni fəaliyyətlər qazanmasına səbəb olmuşdur.Roma imperatorluğu dövründə tələbələr,sənətçilər və tacirlər üçün taverna və xanlar yaradılmışdır.Bu tikililər insanların qonaqlama ehtiyacı ilə yanaşı,bu insanların heyvanları üçün axırlarla da təmin olunmuşdu.Daha sonraki dövrlərdə isə səyahət edənlərin qidalanma ehtiyaclarının təmin edildiyi və Romalı rahiblərin idarə etdiyi “Roma Hospice”lər inkişaf etmişdir.

    Orta əsrlərdə qonaqlama qavramı daha da inkişaf edərək ayrı bir səviyyəyə çatmışdır.Bir çox yerdə monastrlar da yolçulara qonaqlama və qidalanma təmin etməklə kifayətlənməyib bunun üçün ayrı binalar tikmişlər.Bu dövürdə Xristiyanların yolçuları qonaq etməklərini düzənləyən bəzi qanunlar qəbul edilmişdir.Bunlardan ən maraqlısı yolçunun eyni yerdə üç gündən çox qalmamaq şərtiylə pulsuz olaraq yemək yeyə bilməsi idi.Bu hadisə yalnız 1282-ci ilə kimi davam etdi.Bu tarixdən sonra İtaliya və Fransada şəhərin ziyalıları toplanaraq bunun bir ticarət halına gəlməsinə qərar verdilər.Daha sonra xanlara lisenziya verilərək şərab satılmasına icazə verilmişdir.

  XVI və XVII əsrlər arasında qonaqlama qavramında böyük inkişaf olmuşdur.Özəlliklə İngiltərədə keyfiyyət çox artmışdır.O dövürdə səyahətlər yaylı atlı arabalarla edilirdi.Londondan Edinburqa edilən səfərlər bir neçə gün davam edər və buna görə qonaqlamaya ehtiyac duyulurdu.Xanlar və tavernalar yalnız yolçular üçün deyil ,atlar üçündə sığnacaq olurdu.Yolçular zənginlər,soylular kimi xalqın seçilən qismindən olduqlarından lüks seçimlər edirdilər.Bunun nəticəsində qonaqlama məkanlarında lüks artmağa başladı,həmkinin yolçu arabalarının  keyfiyətində da yaxşılaşma oldu.Bu xan və tavernalar eyni zamanda soylular,siaysətçilər və rahiblər kimi cəmiyyətin seçilən qisminin toplanma yerləri olmuşdu.Xanların və tavernaların lisenziyalarını da lordlar verirdi.

   1750-1790 illəri arasında başlayan sənaye inqilabı nəticəsində,texniki inkişaf və dəmiryollarının inşa edilməsi ticarət və səyahətin önəm qazanmasına bunun nəticəsi olaraq qonaqlama sənayesinin müxtəlif bölgələrə yayılmasına və inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur.Avropadakı qonaqlama sahəsindəki inkişaf XVIII əsrin sonlarına doğru otel müəssisələrinin  başlanğıcı olaraq görülməktədir. “Hotel de Henri IV” 1788-ci ildə  Nantesdə inşa edilən o dövr üçün Avropanın ən yaxşı otelidir.

     Amerikada otellərin inkişafı XVI əsrdə İngiltərədəkilər kimi xanların qurulmasıyla  başlamışdır.İngiltərədəki xanlar yol üstündə tikilsədə,Amerikadakı xanlar limanlarda tikilmişdir.1607-ci ildə ilk xan Viginiyada açılmış və bunun ardınca xanlar müxtəlif ərazilərdə açılmağa davam etmişdir.Amerikadakı qonaqlama sənayesinin İngiltərədəkindən digər bir fərqi və daha sürətli inkişaf etməsinin səbəbi də xanların sadəcə varlılara deyil hərkəsə açıq olması idi.İngiltərədə xanların müəyyən bir qismə xitab etməsi qonaqlama sənayesinin yavaş inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur.Həmçinin,Amerikan otellərinin yenilikçi olmaları və qonaqlara daha yaxşı xidmət etməyin yollarını axtarmaları inkişafda təsirli olmuşdur. 1794-cü   ildə 

New York-da açılan “City Hotel” və 1829-cu ildə Bostonda açılan “Tremont House” müəssisələri Amerikan otelçiliyində yenilikçiliyin və lüksun təmsilciləri olaraq xidmətə girdilər və bunları qısa zamanda digərləri izlədi.Amerikada otelcilik sahəsində adi gəzginlərə xidmət edən otellərin qurulmasında iqtisadiyyatın güclənməsi,ölkənin inkişafı,ticari səyahətlərin artması,nəqliyyatın asanlaşıb ucuzlaması,səyahət edənlərin və ehtiyaclarının artması kimi faktorlar təsirli oldu.

  1907-ci ildə Elsworth M.Statles tərəfindən “Bufalo Statler” girişimi iləri sürülmüşdür.Bu insan eyni zamanda modern ticari otelçilik sənayesinin qurucusu və birdən çox yerə otel açaraq “otel zinciri” qavramını ortaya atan ilk girişimcidir.

    Birinci Dünya Müharibəsi ilə birlikdə hərəkətliliyin azalmasına rəğmən müharibə sonrası illərdə Amerikanın iqtisadi quruluşunun güclənməsiylə dövrün ən böyük otelləri inşa edildi.1929-ci ildə sənaye böhranı da otelçilik sahəsində yeni bir yavaşlama yaşanmasına səbəb oldu.İkinci Dünya Müharibəsi isə ilkinin əksinə olaraq otelçiliyin inkişafına müsbət mənada təsir etdi.Yurdlarından qaçan bir çox insanın sığınma ehtiyacını qarşıladı.

     Modern otel sənayesinin inkişaf etməsiylə qonaqların dəyişik zövqlərinə xitab edən dəyişik  tiplərdə otellər qurulmasına yönəlmiş  və modern memarlığın örnəkləri tətbiq olunmağa başlanmışdır.İnkişaf səbəbi ilə otellərin quruluş yerlərində də böyük dəyişikliklər oldu.XX əsrin başlarında yolçular qatar və gəmiylə səyahət etdiklərindən otellər dəmiryolu vağzalları və limanlarda qurulurdu.Avtomobil və quru yollarındakı inkişaf səbəbindən otellər daha müxtəlif yerlərə qurulmaya başlandı.Beləcə yeni otellərin çoxu şəhər kənarında qurulmaya başlandı və motellərə çevrildi.Çünki motellər quru yolları ilə səyahət edənlərə daha ucuz xidmətlər təqdim edən müəssisələrdir.Motellərin ilki 1901-ci ildə Arizonada qurulan “Askins Cottage Camp”dır.Təyyarələrin yayqın nəqliyyat vasitəsi məqsədilə inkişaf etməsiylə isə hava limanı otelləri qurulmuş və inkişaf etmişdir.

1900-1960 illəri arasında  otelçilik sahəsində hər biri müəyyən ehtiyaclara cavab verən dörd müxtəlif növ ortaya çıxmışdır:

·   Ticari və ya müvəqqəti otellər : Səyyar satıcılar və orta sinif turistlərin ehtiyaclarını qarşılayan müəssisələr

·      İqamətgah otelləri : Uzun müddət qalanlara və özəlliklə özlərinə aid bir evdə qalamaq istəməyən yaşlılara xidmət edən müəssisələr

· Lüks otellər : Çox insanın büdcəsini aşacaq qiymətlər qarşılığında ,otelçilik xidmətlərində mətbəx və konfort olaraq ən inkişaf etmiş imkanları təqdim edən və özəlliklə zəngin sinifə xitab edən müəssisələr

·  Tətil otelləri : Orta sinifin büdcəsinə uyğun qiymət qarşılığında konfort,yemək və əyləncə baxımından xidmət verən müəssisələr

Yuxardakı müxtəlif növlərdəki otel müəssisələri xançılığın sona çatmasına və qonaqlama sahəsində yeni bir dövrün başlanmasına səbəb olmuşdur.

QAYNAQ : Öğr. Gör. Nihat DEMİRTAŞ,“Otel İşletmeciliği” Ankara Universiteti Uzaqdan Təhsil Yayınları (2010)